در طول فرآیند راه‌اندازی گلخانه، انتخاب پوشش مناسب یکی از مهمترین و ابتدایی‌ترین اقدامات محسوب می‌شود. عوامل متعددی در این انتخاب باید مد نظر قرار گیرند که از جمله آنها می‌توانیم به قیمت و هزینه‌های راه‌اندازی، میزان عبور نور از پوشش، ثبات و پایداری پوشش و مقاومت آن در برابر تغییرات آب و هوایی اشاره کنیم.
بهترین گزینه برای پوشش گلخانه، مواد و مصالحی هستند که ضمن عبور مناسب نور، از اتلاف گرما و انرژی جلوگیری می‌کنند. این پوشش همچنین باید از گلخانه در مقابل شرایط آب و هوایی نامساعد مانند بارش برف و باران، تگرگ و باد شدید محافظت نماید.
در ساخت گلخانه، می‌توان از پوشش‌های متنوعی استفاده کرد که هر یک دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. میزان عبور نور مرئی از این کاورها معمولا بین 78 تا 93 درصد متغیر است. این درصد عبور نور بسته به نیاز گیاهان کشت شده در گلخانه متفاوت خواهد بود؛ زیرا نور شدید به برخی محصولات گلخانه‌ای آسیب می‌رساند، در حالی که کمبود نور نیز موجب کاهش رشد آنها می‌شود. بنابراین، انتخاب پوشش گلخانه باید با توجه به نوع محصول کشاورزی مورد نظر صورت پذیرد. در این راستا، استفاده از پوشش‌های شیشه‌ای و پلاستیکی در گلخانه‌ها رایج است. در ادامه این مطلب به بررسی این نوع پوشش‌ها می‌پردازیم.
مقایسه گلخانه شیشه ای با گلخانه پلاستیکی
گلخانه‌های شیشه‌ای و پلاستیکی هر دو از انواع پوشش‌های گلخانه هستند که امروزه در کشاورزی استفاده می‌شوند. با مقایسه ویژگی‌های این دو نوع پوشش، می‌توان مزایا و معایب هر کدام را درک کرد و انتخاب مناسب‌تری برای ساخت گلخانه انجام داد.
- مقاومت در برابر شرایط آب و هوایی
گلخانه‌های شیشه‌ای معمولا مقاومت بالاتری در برابر شرایط سخت آب و هوایی چون باد و طوفان دارند. شیشه به طور طبیعی مقاومت بیشتری نسبت به پلاستیک دارد و کمتر در معرض آسیب قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، پوشش پلاستیکی گلخانه‌ها در برابر تغییرات آب و هوایی به راحتی صدمه می‌بینند و نیاز به نگهداری و تعمیر مکرر دارد.
- نفوذپذیری به نور
شیشه گلخانه به طور طبیعی نور را بهتر از پلاستیک عبور می‌دهد و میزان نفوذ نور به داخل گلخانه در گلخانه‌های شیشه‌ای بیشتر است. این امر به رشد گیاهان کمک می‌کند. پوشش‌های پلاستیکی به دلیل نفوذپذیری کمتر نور، ممکن است در برخی موارد باعث کاهش رشد گیاهان شوند.
گلخانه‌های شیشه‌ای اجازه می‌دهند که بیشترین میزان نور طبیعی به داخل گلخانه نفوذ کند. این امر به گیاهان امکان می‌دهد که بهترین رشد را داشته باشند. نور مناسب برای فتوسنتز گیاهان بسیار مهم بوده و می‌تواند باعث افزایش محصول و بهبود کیفیت آن شود. از طرف دیگر، پلاستیک‌ها به دلیل ساختار خود، میزان نفوذ نور را محدود می‌کنند که ممکن است در برخی موارد باعث کاهش رشد و عملکرد گیاهان شود.
گلخانه‌های پلاستیکی در مقایسه با گلخانه‌های شیشه‌ای ارزان‌تر هستند و نصب و نگهداری آنها آسان‌تر است. اما این مزیت‌ها ممکن است به بهای کاهش رشد و عملکرد گیاهان تمام شود. در مناطقی که نور کافی برای رشد گیاهان موجود است، گلخانه‌های پلاستیکی می‌توانند انتخاب مناسبی باشند. اما در مناطقی که نور طبیعی کمتر است، گلخانه‌های شیشه‌ای می‌توانند بهترین گزینه برای افزایش رشد و عملکرد گیاهان باشند.
- دوره بهره برداری
گلخانه‌های شیشه‌ای عمر طولانی‌تری نسبت به گلخانه‌های پلاستیکی دارند. شیشه در برابر فرسایش و آسیب‌های فیزیکی مقاوم‌تر است و طی سال‌های متمادی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در مقابل، پوشش پلاستیکی غالبا هر 2 تا 3 سال نیاز به تعویض دارد که هزینه‌های نگهداری بیشتری را تحمیل می‌کند. البته در این مورد، باید به آسیب پذیری گلخانه شیشه‌ای در مقابل ضربه اشاره کنیم.
- هزینه‌های ساخت و نگهداری
گلخانه‌های پلاستیکی به طور کلی، هزینه ساخت و نگهداری کمتری نسبت به گلخانه‌های شیشه‌ای دارند. همین امر باعث می‌شود که محبوبیت بیشتری داشته باشند. پوشش پلاستیکی ارزان‌تر از شیشه بوده و نصب و تعمیر آن نیز راحت‌تر و ارزان‌تر است. از سوی دیگر، نیاز مکرر به تعویض پوشش پلاستیکی، هزینه‌های جاری بیشتری به همراه دارد. در مقابل، ساخت گلخانه‌های شیشه‌ای گران‌تر خواهد بود؛ اما طول عمر بالاتر آنها هزینه‌های نگهداری را کاهش می‌دهد.
- کنترل دمای داخلی
در گلخانه‌های پلاستیکی کنترل دمای داخل نسبتا راحت‌تر است. پوشش پلاستیکی امکان نصب سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی را فراهم می‌کند. اما در گلخانه‌های شیشه‌ای، کنترل دما دشوارتر است و نیاز به سیستم‌های پیچیده‌تری دارد که باعث بالا رفتن هزینه‌های جانبی می‌شود.
مزایای گلخانه پلاستیکی
گلخانه‌های پلاستیکی از جنس پلی اتیلن ساخته می‌شوند که دارای انواع و ضخامت‌های مختلفی است. تنوع در ساخت انواع پوشش پلی اتیلنی این امکان را به کشاورزان می‌دهد تا با توجه به نیازهای خاص خود، از تجهیزات مختلفی برای برطرف کردن مشکلات استفاده کنند.
این پوشش‌ها دارای ویژگی‌های مختلفی هستند که از جمله مهمترین آنها می‌توانیم به مقاومت در برابر نور UV، ضد الکتریسیته ساکن، جاذب مادون قرمز، ضد ویروس و ضد مه اشاره کنیم که هر کدام در شرایط خاصی به کشاورز کمک می‌کنند. به عنوان مثال، خاصیت ضد UV از ورود اشعه فرابنفش به داخل گلخانه جلوگیری کرده و گیاهان را در برابر آن محافظت می‌کند. همچنین ضد الکتریسیته ساکن بودن این پوشش‌ها از تجمع گرد و خاک بر روی گلخانه و ممانعت برای جذب نور جلوگیری می‌کند.
گلخانه پلاستیکی نیاز به چهارچوب‌های گران قیمت و محکم ندارد. مواد پلاستیکی خاص مورد استفاده در ساخت گلخانه بسیار ارزان هستند و همین امر باعث عدم نیاز به تجهیزات و ساختارهای پیچیده برای نصب آن می‌شود.
گلخانه پلاستیکی را می‌توان با استفاده از مصالح ساختمانی ابتدایی و بدون داشتن تخصص خاصی نصب کرد. حتی افراد مبتدی نیز می توانند به راحتی یک گلخانه پلاستیکی را بسازند. علاوه بر این‌ها، بسیاری از مواد پلاستیکی مورد استفاده در ساخت گلخانه دارای خاصیت ضدباکتریایی هستند که یک ویژگی منحصر به فرد در این سازه‌ها به شمار می‌رود.
یکی دیگر از مزایای این گلخانه‌ها، حمل و نصب آسان آنها است. به این معنی که می‌توان آنها را به راحتی نصب و جابه‌جا کرد. در مجموع، استفاده از گلخانه‌های پلاستیکی به دلیل قیمت مناسب و ویژگی‌های مفید آنها در بسیاری از مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مشخصات گلخانه پلاستیکی
در گلخانه‌های پلاستیکی از موادی مانند پلی‌اتیلن یا پلی‌کربنات برای پوشش استفاده می‌شود. گلخانه‌های پلاستیکی به دلیل سبک و اقتصادی بودن در مقایسه با دیگر انواع گلخانه‌ها بسیار محبوب‌تر هستند. مواد پلاستیکی مورد استفاده در این نوع گلخانه ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که آن را به نمونه‌ای بی نظیر و کاربردی تبدیل می‌کند. از مهمترین ویژگی‌های این مواد می‌توان به انعطاف‌پذیری بسیار بالا و مقاومت در برابر اشعه UVاشاره کرد. به این ترتیب گلخانه‌های پلاستیکی در برابر شرایط جوی متفاوت بسیار مقاوم هستند.
پلاستیک مورد استفاده در این نوع گلخانه نوعی نایلون شفاف یا رنگی است که برای احداث بنای اصلی گلخانه به کار برده می‌شود. برای ساخت سقف، دیواره‌ها و بخش‌های دیگر باید بر روی چارچوب ایجاد شده پوشش پلاستیکی مناسب قرار بگیرد. با استفاده از انواع گوناگون پلاستیک گلخانه، می‌توانید شرایط آب و هوایی لازم برای کشت انواع محصولات کشاورزی را به راحتی فراهم کنید. امکان کنترل میزان نور دریافتی، تنظیم و حفظ دمای مناسب، جلوگیری از ورود هرگونه رطوبت، حشرات و جوندگان از مهمترین مزایای گلخانه پلاستیکی هستند که باعث برتری آن بر دیگر انواع گلخانه‌ها می‌شود.
انواع گلخانه پلاستیکی
گلخانه‌های پلاستیکی انواع مختلفی دارد که در ادامه به آنها اشاره شده است:
- پلی اتیلن
پلی اتیلن از پلاستیک‌های مورد استفاده در گلخانه است و یکی از بهترین گزینه‌ها برای ساخت گلخانه پلاستیکی به حساب می‌آید. پلی اتیلن یکی از استانداردترین و مناسب‌ترین انواع پلاستیک برای ساخت گلخانه است که در عین در دسترس بودن، قیمت بسیار مناسب و ارزانی دارد. در انواع گوناگون این ماده، کوپلیمرهای پلی اتیلن وجود دارد. معمولا برای دستیابی به نتیجه مطلوب و بهره برداری بیشتر، کارشناسان توصیه می‌کنند که از برندهای معتبر تولیدکننده پلاستیک کشاورزی و یا پلاستیک گلخانه‌ای استفاده شود، زیرا این پلاستیک‌ها در مقایسه با پلی اتیلن‌های معمولی استحکام و دوام بیشتری دارند.
- پلی وینیل کربنات
یکی از انواع پلاستیک‌های مناسب برای ساخت گلخانه پلی وینیل کربنات است که با وجود ویژگی‌های منحصر به فردی که دارد، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع پلاستیک مقاومت و استحکام بسیار بالایی دارد و برای احداث گلخانه پلاستیکی بسیار مناسب است. پوشش‌های پلی وینیل کربنات به طور میانگین تا 5 سال با حداقل تعمیرات قابل استفاده هستند. در صورتی که عمر مفید پلی اتیلن‌ها در حدود 3 سال است و پس از آن باید تعویض شوند. اگر چه قیمت پوشش پلی وینیل کربنات قدری بیشتر از دیگر نمونه‌های موجود در بازار است؛ اما خرید این نوع پلاستیک با در نظر گرفتن کیفیت و دوام آن بسیار به صرفه‌تر است. چنانچه قصد ساخت گلخانه پلاستیکی در مساحت بزرگ را دارید؛ بهتر است از انواع پوشش‌های پلاستیکی سخت و مقاوم استفاده کنید.
- پلی کربنات
پلی کربنات یکی از محکم‌ترین و مقاومت‌ترین پلاستیک‌ها است و در مقایسه با دیگر انواع پلیمرها قیمت بالاتری دارد. معمولا اکثر پانل‌های پلی کربنات دارای ساختار کامپوزیتی هستند. ساختار پلی کربنات از یک ورق پلی کربنات راه راه که در میان ورق‌های پلاستیک دیگر قرار گرفته، تشکیل شده است. این ساختار مقاومت و انعطاف‌پذیری بالایی دارد و عایق بسیار قوی را به وجود می‌آورد.
مزایا و معایب گلخانه پلاستیکی
از مهمترین مزایای گلخانه پلاستیکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دریافت نور بالا (۸۰ تا ۸۸ درصد از نور خورشید از گلخانه‌های پلاستیکی عبور می‌کند)
- جلوگیری از ورود رطوبت آب باران و برف
- امکان تامین شرایط دمایی مناسب برای رشد و کشت انواع محصولات
- جلوگیری از ورود انواع حشرات، آفات، جوندگان و ....
- کاهش میزان استفاده از آفت کش‌ها و حشره کش‌ها
- ممانعت از تبخیر رطوبت خاک
- بهبود کیفیت خاک
- تامین شرایط مورد نیاز برای رشد گیاهان خارج از فصل اصلی کشت آنها
- کاهش هزینه‌های مصرفی
- نصب و راه اندازی ساده
- تنوع بسیار زیاد
- قابل سفارش در مدل‌های گوناگون (شفاف و رنگی)
علاوه بر مزایای ذکر شده، این نوع گلخانه معایبی هم دارد که بهتر است پیش از انتخاب و خرید آن به این موارد توجه کنید:
- طول عمر کوتاه
گلخانه‌های پلاستیکی در مقایسه با انواع گلخانه‌های شیشه‌ای عمر کوتاه‌تری دارند و ممکن است به تعویض مکرر نیاز داشته باشند. همچنین پوشش‌های پلاستیکی با گذشت زمان در اثر تابش مستقیم نور خورشید کدر می‌شوند و شفافیت خود را تا حد زیادی از دست می‌دهند.
- کاهش میزان نور دریافتی
با کدر شدن پلاستیک‌ها در گذر زمان، میزان نور دریافتی گیاهان تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند و این مسئله می‌تواند در روند رشد و تکثیر گیاهان اثر منفی بگذارد.
- نیاز به تعمیرات
پوشش‌های پلاستیکی در برابر تغییرات دما دچار انقباض یا انبساط می‌شوند که این امر ممکن است به ساختار گلخانه آسیب بزند و نیاز به تعمیرات مکرر داشته باشد.
با وجود موارد مذکور، گلخانه‌های پلاستیکی همچنان یکی از بهترین گزینه‌ها برای کشت انواع گیاهان هستند. برای بهره برداری بیشتر از گلخانه پلاستیکی، توصیه می‌شود از پوشش‌های با کیفیت و ضخیم استفاده کنید. هر چقدر ضخامت پلاستیک و کیفیت تولید آن بیشتر باشد؛ طول عمر گلخانه پلاستیکی نیز افزایش می‌یابد.
در مجموع، هر کدام از گلخانه‌های شیشه‌ای و پلاستیکی مزایا و کاربردهای خاصی دارند و انتخاب نوع پوشش مناسب بستگی به شرایط و نیازهای هر گلخانه و محصول مورد نظر دارد. گلخانه‌های شیشه‌ای مقاوم‌تر و با عمر طولانی‌تر هستند؛ اما هزینه‌های ساخت و نگهداری بالاتری دارند. در مقابل، گلخانه‌های پلاستیکی ارزان‌تر بوده و کنترل دما در آنها راحت‌تر است؛ ولی به دوره‌های تعویض مکرر نیاز دارند. بنابراین باید بر اساس بودجه، شرایط اقلیمی و نیازهای گیاهان، مناسب‌ترین نوع گلخانه را انتخاب کرد تا علاوه بر کاهش هزینه‌ها، بازدهی محصولات نیز افزایش پیدا کند.